Opatrywanie głowy
W przypadkach zranień głowy nakładamy opatrunki w okolicy czaszkowej lub twarzowej. Opatrując głowę najwygodniej jest umieścić rannego w pozycji siedzącej. Jeżeli poszkodowany jest zbyt osłabiony, można oprzeć go plecami o poręcz krzesła, mur, drzewo itp. lub jeden z ratowników klęka albo siada poza rannym, opiera jego plecy o siebie i podtrzymuje mu głowę rękoma.
Przy unoszeniu rannego, jeden ratownik klęka obok niego przodem i ujmuje go pod pachy, drugi ratownik klęka poza głową rannego, ujmuje głowę i podtrzymuje ją, wtedy pierwszy ratownik dźwiga poszkodowanego i podciąga w celu oparcia o ratownika podtrzymującego głowę. Można ująć głowę jedną ręką w okolicy potylicy, drugą pod brodę, lub obu rękoma ująć głowę układając kciuki poza uszami, a dłonie pod szczękę. W razie uszkodzenia żuchwy podtrzymujemy głowę jedynie pod potylicą. Gdy poszkodowany jest nieprzytomny lub bardzo ciężko ranny, opatrunek nakładamy w pozycji leżącej, nieznacznie unosząc rannego rękoma podłożonymi pod plecy i pod potylicę. Czynność tę musi wykonywać 3 ratowników. Dwóch unosi rannego, trzeci nakłada opatrunek. Gdy ratownik udziela pomocy pojedynczo, może podsunąć pod plecy i kark rannego plecak, zwinięty płaszcz lub własne kolano i w tej pozycji nakładać opatrunek . W wypadkach złamań otwartych szczęki dolnej, uszkodzeń języka, krwawień do jamy ustnej ? rannego należy ułożyć na boku odpowiadającym stronie zranionej, lub na brzuchu z głową odwróconą raną ku dołowi. Ma to na celu ułatwienie odpływu śliny, krwi, wymiocin oraz zapobieganie zachłyśnięciu się nimi i dławieniu, zapadającym językiem.
W czasie układania rannego na boku lub brzuchu, jeden ratownik nieprzerwanie podtrzymuje głowę, .drugi ujmuje go na wysokości barków ? trzeci miednicy. Nie unosząc, ostrożnie odwracają rannego do potrzebnej pozycji.
O sposobie podtrzymywania głowy decyduje przede wszystkim umiejscowienie rany.
W przypadkach zranień części owłosionej głowy, wskazane jest w warunkach domowych lub na punkcie medycznym wystrzyżenie włosów wokół rany. Jeżeli w warunkach polowych stwierdzimy dużą ranę w części owłosionej głowy przy długich włosach, najczęściej u kobiet, należy je obciąć nożycami lub nożem.
Gdy oglądając ranę czaszki stwierdza się duże uszkodzenie kości, gdy widoczna jest tkanka mózgowa (biała okrwawiona masa), po przykryciu rany gazą należy ułożyć na niej grubą warstwę/y, a jeszcze lepiej dodatkowo wokół rany ułożyć pierścień (obwarzanek) z waty. Opatrunek umacniający nie powinien uciskać rany.
W ranach okolicy czołowej lub potylicznej opatrunek umocowuje się obwojami kolistymi, które rozkładamy szerzej w okolicy rany. Gdyby któryś z obwojów fałdował się, należy go przegiąć jak w opatrunku śrubowym.
Pierwszy obwój prowadzi się przez czoło, ponad uchem, ponad guzem potylicznym, następne przechodzą dachówkowato w kierunku ciemienia i schodzą z tyłu pod guz potyliczny. W czasie bandażowania czoła układ dachówkowaty wykonujemy na czole.
To samo wykonać można za pomocą potrójnie złożonej chusty trójkątnej z tym, że środek jej układa się na czole lub potylicy, krzyżuje się po stronie przeciwnej i zawiązuje w pobliżu rany (nigdy nad raną).
W zranieniu szczytu głowy nakłada się opatrunek nazywany czepcem Hipokratesa. Najlepszy jednak w tym wypadku jest opatrunek z chusty trójkątnej. Wykonuje się go w ten sposób, że zawijamy 5 cm podstawy chusty i nakładamy na głowę i czoło założonym brzegiem ponad brwiami. Wierzchołek chusty zwisa na karku. Dwa końce naciągnięte krzyżuje się na potylicy i kieruje na czoło, gdzie się je związuje. Wierzchołek chusty podwija się do góry i przypina agrafką lub podwija pod skrzyżowane końce nad potylicę.
Czepiec Hipokratesa zakłada się za pomocą opaski dwugłowej szerokości 5?6 cm, którą przygotowuje się przez zeszycie dwóch opasek lub zwinięcie wolnego końca opaski do połowy długości. Opatrunek rozpoczynamy od potylicy i spotykamy się obu główkami na czole. Krzyżujemy opaski i prowadzimy jedną przez szczyt głowy w kierunku potylicy, drugą po poprzednim obwoju ponad uchem również do potyIicy (pół obwoju). Po spotkaniu się opasek przewijamy opaskę szczytową przez okrężną i teraz pierwsza opaska przez szczyt głowy wraca na czoło, a druga ponad drugim uchem wraca do czoła, gdzie powtarzamy manewr przewijania opaski z tym, że opaska okrężna wędruje dookoła głowy. Stopniowo obwoje idące przez szczyt głowy przesuwamy dachówkowato ku skroniom. Po pokryciu całej głowy opaskami końce ich zapinamy. Aby zapobiec rozsuwaniu się obwojów, można umocnić czepiec pasem przylepca, idącym od skroni do skroni przez szczyt głowy.
W wypadkach zranienia ucha lub okolicy skroniowej można wykonać opatrunek za pomocą opaski lub chusty trójkątnej.
Opatrunek na jedno ucho składa się z obwojów okrężnych naprzemiennych idących przez czoło i potylicę i drugich schodzących łukowato na ucho. Opatrunek rozpoczyna się od obwoju okrężnego idącego przez czoło i potylicę; następnym obwojem od potylicy wychodzi się pod ucho i ponad kątem oka na czoło, kolejna opaska idzie okrężnie ponad uchem i po przejściu przez czoło i potylicę dachówkowato przykrywa część ucha. Kolejnymi obwojami przykrywa się ucho i okolicę skroniową. Obwoje okrężne zapobiegają zsuwaniu się łuków idących przez ucho. Gdy chce się owinąć oboje uszu, należy zmienić opatrunek w ten sposób, że na przemian prowadzi się łuk przez jedno i drugie ucho, na które wychodzi się nie od potylicy, a od czoła.
Ucho, policzek i okolicę kąta żuchwy można również dobrze opatrzyć za pomocą chusty trójkątnej. Wykonujemy to w ten sposób, że chustę składamy trzykrotnie, najszerszym miejscem pokrywamy okolicę zranienia i przeprowadzamy końce pod szczęką i przez szczyt głowy. W okolicy skroniowej po stronie przeciwnej od zranienia krzyżujemy końce chusty pod kątem 90 i obejmujemy nimi czoło i potylicę. Końce chusty zawiązujemy ponad uchem strony uszkodzonej różnego rodzaju opatrunki, tj. okolic oczu, nosa, policzków i żuchwy.
Opatrunek jednego oka przy użyciu opaski wykonujemy ściśle według metody opatrywania ucha z tym, że obwoje łukowate od potylicy przechodzą pod uchem i wychodzą na czoło u nasady nosa, gdzie krzyżują się z obwojami okrężnymi.
Opatrunek obu oczu rozpoczynamy, jak poprzedni, od obwoju okrężnego i łuku idącego od potylicy pod uchem przez oko na czoło, następnie opaską przechodzimy przez potylicę i wracamy przez okolicę skroniową na czoło i drugie oko, skąd pod uchem ponownie wychodzimy na potylicę. Powstaje ósemka krzyżująca się pod guzem potylicznym i ponad nasadą nosa. Po zasłonięciu oczu umocowujemy opaskę okrężnym obwojem przez czoło. W razie zranienia gałki ocznej należy zasłonić opatrunkiem również zdrowe oko, ażeby unieruchomić w ten sposób oko zranione, które wykonuje ruchy wraz z okiem zdrowym.
Opatrunek oka za pomocą chusty trójkątnej możemy wykonać jedną lub dwoma chustami. Opatrunek przy użyciu jednej chusty wykonujemy w ten sposób, że złożoną potrójnie chustę przeprowadzamy skośnie przez oko pod uchem, potylicę i czoło po stronie przeciwnej; końce chusty związujemy na czole.
Opatrunek oka przy użyciu dwóch chust zakładamy w ten sposób, że przewieszamy potrójnie złożoną chustę przez głowę nad okiem zdrowym. Obwojem okrężnym drugiej złożonej chusty zasłaniamy oboje oczu. Następnie za końce pierwszej chusty podciągamy opaskę okrężną ku górze odsłaniając zdrowe oko i związujemy jej końce na szczycie głowy.
W razie zranienia policzków, kąta żuchwy okolicy skroniowej, gdy chcemy przykryć dużą powierzchnię twarzy, nakładamy opatrunek zwany uździenicą. Możemy wykonać uździenicę dwustronną lub jednostronną. Uździenicę dwustronną nakładamy rozpoczynając od szyi, skąd obwój przechodzi pod uchem na potylicę i ponad drugim uchem przez czoło, skroń, potylicę pod uchem na żuchwę i stąd na obwój przez policzek, szczyt głowy, policzek i na szyję, aby stąd rozpocząć kolejną turę. Możemy też rozpocząć uździenicę od obwoju okrężnego przez czoło i potylicę i stąd wyjść pod uchem pod żuchwę i na policzki. Uździenicą jednostronna różni się tym od dwustronnej, że nie prowadzimy obwoju z jednej strony przez policzek, a przechodzimy pionowo poza uchem. Sposób ten jest o tyle lepszy, że mniejszy jest ucisk na naczynia szyi.
Opatrywanie policzków za pomocą chusty trójkątnej omówiono przy zranieniach ucha.
W zranieniach nosa nakładamy opatrunek procowy. Opaskę procową przygotowujemy w ten sposób, że opaskę szerokości 6?8 cm, długości około 60?70 cm rozcinamy wzdłuż z obu końców pozostawiając w środku nie przecięte 10?15 cm. Częścią nie rozciętą przykrywamy nos, a końce przecięte krzyżujemy i zawiązujemy na karku i nad guzem potylicznym. Rannych z krwawieniem nosa najlepiej jest opatrywać i transportować w pozycji siedzącej, co zmniejsza dopływ krwi do głowy i zapobiega gromadzeniu się krwi w gardzieli.
Zranienia brody i żuchwy opatrujemy w ten sam sposób opatrunkiem procowym z tym, że używamy szerszej opaski 10?12 cm, a końce opaski zawiązujemy na karku i na szczycie głowy lub po skrzyżowaniu opasek na potylicy, zamiast na karku, wiążemy na czole.
Zranieniom żuchwy często towarzyszy uszkodzenie lub zapadanie języka w kierunku gardzieli w związku z uszkodzeniem kości żuchwy, do której jest przymocowany. Poznajemy to po objawach duszenia się rannego, chrapliwym oddechu, sinicy. Jeżeli nie pomoże ułożenie rannego na brzuchu, co powinno spowodować wysunięcie się języka do przodu, należy uchwycić język przez kawałek bandaża, wyciągnąć go przed wargi i spróbować umocować opaską do brody. Jeżeli to nie daje efektu, a rannemu grozi uduszenie, należy przekłuć język agrafką i umocować do opatrunku.
W zranieniach szyi grożą trzy największe niebezpieczeństwa: uszkodzenie dużych naczyń z groźnym dla życia krwotokiem, zaburzenia oddychania wywołane uszkodzeniem krtani i tchawicy lub uciskiem na nie obrzęku lub krwiaka, uszkodzenia kręgosłupa szyjnego i niebezpieczeństwo ucisku na rdzeń i porażeń, do porażenia oddychania włącznie. Jeżeli nie stwierdzamy tęgo ostatniego uszkodzenia, najlepszą pozycją dla tych rannych jest półsiedząca, gdyż daje lepszą możliwość oddychania. W razie uszkodzenia kręgów szyjnych konieczne jest ułożenie rannego i opatrywanie w tej pozycji. Szczegóły ułożenia zostaną omówione w rozdziale poświęconym uszkodzeniom układu kostnego i sposobom unieruchomienia. Ucisk na drogi oddechowe poznajemy po świszczącym oddechu, sinicy twarzy, gwałtownych ruchach oddechowych. Przy nakładaniu opatrunku największą uwagę należy zwrócić na to, żeby nie pogorszyć trudności oddechowych i nie ucisnąć na biegnące powierzchownie naczynia żylne.
Na szyję nakłada się najprostszy opatrunek kolisty z opaski lub chusty trójkątnej złożonej potrójnie. Jeżeli rana położona jest nisko na szyi, ponad rękojeścią mostka, nakładamy opatrunek kłosowy. Rozpoczynamy go obwojem kolistym na szyi, następnie przechodzimy przez klatkę piersiową pod pachę, przez plecy, drugą pachę ponownie na szyję, gdzie następuje skrzyżowanie z poprzednim obwojem. Turę powtarzamy kilkakrotnie.
Na karku i okolicy podpotylicznej wykonujemy opatrunek kłosowy. Rozpoczynamy go od obwoju wokół głowy przez czoło, a następnie prowadzimy ósemki przez kark i szyję ze skrzyżowaniem na karku.
Okolicę karku możemy również opatrzyć za pomocą chusty trójkątnej. Przykrywamy głowę rozłożoną chustą z wierzchołkiem skierowanym na kark. Końce krzyżujemy ponad rogiem na karku i zawiązujemy pod brodą.