Co robić, jeśli już doszło do zatrucia?
Niezmiernie ważne są pierwsze chwile, kiedy zorientujemy się, że mamy lub możemy mieć do czynienia z zatruciem (czy inną poważną, nagłą chorobą), przebiegającym z ciężkim stanem chorego.
Nie wymaga się od osoby nie związanej w żaden sposób z medycyną umiejętności reanimacji. Jednak warto nauczyć się pewnych niezbędnych czynności, które – w przypadku chorego będącego w stanie zagrożenia życia – mogą decydować o jego dalszych losach.
Do kryteriów określających ciężkość stanu osoby zatrutej należy stopień wydolności trzech podstawowych funkcji życiowych: oddychania, krążenia, stanu przytomności (stopnia śpiączki).
Ocena wydolności oddychania polega na zorientowaniu się, czy chory oddycha samoistnie i jaka jest częstotliwość oddechów w ciągu minuty. Jeśli ich liczba nie jest mniejsza niż 10 i nie wyższa niż30, atakże nie jest on bardzo płytki oraz nie obserwuje się sinego zabarwienia skóry, można wówczas uznać, że osoba zatruta oddycha w miarę wydolnie.
Stan krążenia określa się na podstawie obecności tętna na dużych tętnicach: szyjnej, udowej i ramieniowej (na szyjnej trzeba go szukać mniej więcej w połowie szyi, tuż obok ?grdyki”; na udowej – w zgięciu pachwinowym, a na ramiennej – przy przegubie dłoni po stronie kciuka). Wyraźnie wyczuwalny puls na tych tętnicach świadczy o tym, że chory nie ma ostrej niewydolności krążenia. Istotna jest także ocena częstotliwości uderzeń na minutę. Słabo wyczuwalne tętno, poniżej 40 na minutę lub powyżej 130 na minutę, wskazuje, że wydolność krążenia jest w niebezpieczeństwie. Jeżeli mamy wątpliwości w ocenie pulsu, warto sprawdzić źrenice: bardzo szerokie, nie reagujące zwężeniem się pod wpływem światła, mogą świadczyć o zatrzymaniu czynności serca, tak jest również wtedy, jeśli nagle rozszerzyły się znacznie, a wcześniej były prawidłowe.
Śpiączka, czyli głębokie zaburzenie świadomości osoby zatrutej, dowodzi ciężkości stanu chorego.
Co określa się jako śpiączkę?
W przeważającej liczbie przypadków zaburzenia świadomości dotyczą zwykle zatruć lekami lub niektórymi substancjami chemicznymi (alkohole i glikole oraz rozpuszczalniki), działającymi na centralny układ nerwowy. Określono stopnie tych zaburzeń i tym samym ciężkość zatrucia; niektóre bardziej dokładnie, inne mniej, oceniają świadomość lub jej brak (czyli stan nieprzytomności). Jedną z nich jest 5-stopniowa skala wg Matthew:
stopień 0 – przytomny;
stopień 1 – podsypiający, senny, ale reagujący na bodźce; można nawiązać kontakt słowny;
stopień 2 – nieprzytomny, nie reagujący na bodźce słowne, tylko dotykowe (zachowane czucie);
stopień 3 – nieprzytomny, nie reagujący na bodźce słowne ani dotyk, tylko na ból, np. zakładanie cewnika, wkłuwanie wen- flonu;
stopień 4 – głęboko nieprzytomny, nie reagujący na żadne bodźce, nawet maksymalne bólowe.
Znajomość dokładnego podziału tych stanów przez przeciętnego człowieka nie jest konieczna, chociaż ułatwia porozumienie się np. z lekarzem pogotowia ratunkowego.
Warto natomiast nauczyć się podstawowych czynności reanimacyjnych, z których najbardziej istotne jest zachowanie drożności dróg oddechowych oraz oddechu, a także – co jest znacznie trudniejszym zadaniem, próba podtrzymania krążenia. Ocenę kryteriów wydolności tych dwóch funkcji przedstawiono wyżej.
Osobę nieprzytomną, ale oddychającą samodzielnie, układa się w pozycji bezpiecznej, oczyszcza jamę ustną ze śluzu, ewentualnie wymiocin; osobom starszym należy usunąć protezy zębowe. Jeżeli pacjent oddycha sam, sztuczne oddychanie oczywiście nie jest potrzebne.
Wraz z ustaniem oddechu dochodzi po pewnym czasie do zatrzymania czynności serca. Konieczne jest wówczas prowadzenie sztucznego oddychania metodą usta-usta i zewnętrzny masaż serca. Chorego należy ułożyć w pozycji na plecach. Oczyszczenie jamy ustnej z resztek np. pokarmowych lub śluzu, odgięcie głowy nieco do tyłu oraz podtrzymanie żuchwy ułatwia zachowanie drożności dróg oddechowych.
Łatwiej jest, jeśli czynności te przeprowadzają dwie osoby; wówczas jedna z nich masuje klatkę piersiową, druga prowadzi sztuczne oddychanie. Skuteczny masaż serca ocenia się na podstawie obecności fali przepływającej krwi w dużych naczyniach (patrz wyżej) oraz szerokości źrenic (do kilku milimetrów). Jeżeli pomocy udziela jedna osoba, ma bardziej utrudnione zadanie, gdyż musi sama prowadzić masaż serca i sztuczne oddychanie. Na pięć- sześć uciśnięć klatki piersiowej trzeba wykonać jeden oddech. Klatkę piersiową uciska się w dolnej części mostka, tuż przy jego lewej krawędzi, zaś sztuczne oddychanie polega na tym, że przy odchylonej nieco do tyłu głowie osoby reanimowanej, po zatkaniu nosa i przy otwartych ustach wdmuchuje się powietrze wydechowe osoby ratującej. Prawidłowo szerokie lub wąskie źrenice (kilka milimetrów) oznaczają, że masaż serca prowadzony jest skutecznie.
