Zatrucia przypadkowe
W domu związane są one z łatwą dostępnością do wszelkich produktów chemicznych, przede wszystkim czyszczących, oraz preparatów rzadko stosowanych w mieszkaniu, lecz w nim przechowywanych (płyny chłodnicowe do samochodów, środki ochrony roślin), a także leków, które często przechowywane są w zasięgu ręki.
Stosowane na co dzień w gospodarstwie domowym środki chemiczne, głównie czyszczące, stwarzają poważne niebezpieczeństwo przede wszystkim dla dzieci, które nieświadome zagrożenia bawią się pojemnikami, pudełkami czy plastikowymi butelkami po tych preparatach lub – co się czasami zdarza – dostają od rodzica do zabawy fiolkę z ?kolorowymi drażetkami”, czyli lekami.
Dziecko raczkujące czy stawiające pierwsze samodzielne kroki jest tak pełne energii i ciekawości świata, że zajrzy praktycznie wszędzie – do szafy ubraniowej, gdzie czasami znajdują się środki przeciwko owadom, do szafki kuchennej, w której jest mnóstwo potrzebnych mamie i tacie rzeczy, pod zlewozmywak i do innych tego typu miejsc. Czasami wysunie szufladę z babcinej ko- módki i ujrzy coś, co zawsze było dla niego niezmiernie interesujące – kolorowe pastylki.
Znany jest powszechnie zwyczaj wkładania do buzi przez małe dziecko niemal wszystkiego, co znajdzie. Chwila nieuwagi i leki rozsypane na podłodze trafiają do buzi dziecka. Jeżeli wiemy na pewno, że były to tylko witaminy, możemy się uspokoić.
Do jednego ze szpitali dziecięcych w Warszawie zgłosiła się matka z dwuletnim dzieckiem, bardzo zdenerwowana i zaniepokojona, ponieważ po krótkiej nieobecności w pokoju, w którym zostawiła dziecko, stwierdziła, że nagle zniknęło całe opakowanie leku (kilkadziesiąt tabletek). Wydawało się mało prawdopodobne, aby w ciągu tak krótkiego czasu dziecko mogło zjeść taką liczbę tabletek, niemniej do każdego zgłoszenia podejrzenia zatrucia podchodzi się niezmiernie uważnie i dopiero dalsze pytania pozwoliły ustalić, że lekiem, który dziecko połknęło, był preparat witaminowy, nie stwarzający większego zagrożenia.
Znacznie poważniej trzeba potraktować połknięcie przez dziecko tabletek zawierających preparaty żelaza lub leków stosowanych w chorobach serca. Problem tkwi w tym, że nie zawsze jesteśmy pewni, jakie leki były rozrzucone na podłodze (a to zdarza się, i wcale nie tak rzadko). W przypadkach, w których istnieje podejrzenie zjedzenia przez dziecko nieznanych leków, zwykle zaleca się pozostawienie malucha na kilku- lub kilkunastogodzinną obserwację w szpitalu. Jeżeli nic się z nim nie dzieje, nie ma żadnych objawów i odchyleń w ogólnych badaniach laboratoryjnych, można wypisać je do domu. Po pojawieniu się jakichkolwiek symptomów zatrucia pediatrzy rozpoczynają tzw. leczenie objawowe. Jeżeli obserwuje się znaczną senność czy zaburzenia świadomości, mały pacjent powinien mieć zapewnioną przede wszystkim odpowiednią opiekę pielęgniarską i nadzór lekarza. Na spadek ciśnienia tętniczego czy drgawki należy natychmiast zareagować, podając odpowiednie leki.
Przy podejrzeniu zatrucia nieznanymi lekami lub substancją chemiczną laboratoryjna diagnostyka toksykologiczna jest niezmiernie trudna. Oczywiście można i należy wykonać wszystkie potrzebne badania, ale w około 1/3 przypadków nie wykrywa się leków lub innych substancji toksycznych, co wcale nie oznacza, że nie doszło do zatrucia.
W szafkach zlewozmywakowych przechowywane są różne środki chemii gospodarczej – wygodnie bowiem mieć je pod ręką, np. płyny do mycia naczyń, do czyszczenia zlewów i umywalek, do mycia okien i przetykania syfonów umywalkowych. Każdy z nich ma swój kolor, zapach i swoiste, czasami bardzo niebezpieczne, działanie trujące. Wśród wymienionych szczególnie należy uważać na środki do czyszczenia zlewów i syfonów, które stanowią olbrzymie zagrożenie dla dziecka.
Poza kuchnią są również w naszym mieszkaniu inne miejsca, gdzie przechowuje się proszki do prania, pasty do butów, płyny wybielające itp.
Zdarza się, że dziecko pozostawione pod opieką starszej osoby nagle wymyka się spod jej kontroli i myszkuje po mieszkaniu, zagląda do przeróżnych kątów, schowków i zakamarków. Wynikiem takich działań poznawczych mogą być zatrucia, np. używanymi przez babcię lekami na serce, na sen, na różne bóle, tym bardziej że przypominają one tak bardzo lubiane przez dziecko owocowe drażetki. Kolejnymi okolicznościami, przy okazji których dochodzi do zatruć, są spacery po ogrodach, wycieczki do lasu, za miasto lub na działkę czy zabawa w przydomowym ogródku. W miesiącach wiosenno-letnich i wczesnojesiennych często występują zatrucia roślinami i grzybami.
Nie są one tak powszechne jak w przypadku leków czy artykułów chemicznych, jednak zdarzają się i mogą być bardzo groźne. Widząc ładnie kwitnącą czy owocującą roślinę, dzieci chcą oczywiście wiedzieć, jak ona smakuje. Kolorowe kwiaty, owoce czy nasiona zachęcają do spróbowania.
Zatrucia grzybami występują wśród dzieci rzadziej, najczęściej dochodzi do nich wskutek przypadkowego spożycia surowych owocników. W młodszej grupie wiekowej objawiają się ostrym nieżytem żołądkowo-jelitowym, wynikającym z podawania potraw z grzybów, które – również te jadalne – są ciężko strawne i choćby z tego powodu nie powinny znajdować się w ich jadłospisie.
Bardzo duża liczba zatruć wśród dzieci upoważnia do obszerniejszego omówienia okoliczności, w których może do nich dojść. W tym miejscu należy podkreślić, że:
zdarza się to tylko i wyłącznie wskutek całkowitego braku wyobraźni i dużej niefrasobliwości dorosłych
My, dorośli, jesteśmy odpowiedzialni za bezpieczeństwo naszych pociech i od nas zależy, czy przeżyją one bez komplikacji najmłodsze lata swego życia. A o tym, niestety, bardzo często zapominamy!
Zatrucia przypadkowe u dorosłych przytrafiają się z nieco innych powodów, ale i tu można znaleźć przykłady ogromnej, łagodnie określając – nieostrożności i beztroski. Przeważnie jest to pomyłkowe wypicie substancji chemicznej używanej w gospodarstwie domowym, np. wtedy gdy pożyczając od sąsiada przelejemy ją do butelki po napoju chłodzącym, zapominając o oznakowaniu. Często są to zatrucia bardzo poważne.
Odrębne zagadnienie i duży problem społeczny stanowi nadużywanie alkoholu. Jest to widoczne w statystyce ostrych zatruć – mniej więcej 1/5 dotyczy osób będących pod wpływem alkoholu, mających ograniczoną zdolność do kojarzenia faktów, np. takich, że do butelki po piwie przelano kiedyś płyn przeciwko karaluchom.
Przyjęcia do szpitala z powodu zatrucia alkoholem spożywczym nie są wcale rzadkie. Pacjenci znajdują się nieraz w stanie głębokiej śpiączki, wynikającej z narkotycznego działania etanolu lub z podejrzeniem o zatrucie alkoholem niespożywczym, najczęściej glikolem etylenowym (płyn Borygo) czy alkoholem metylowym.
Zatrucia zdarzają się również przez spojówki i skórę. Najczęściej dolegliwości ograniczają się do miejsca zetknięcia trucizny z powierzchnią ciała. Wyjątkowo niebezpieczny może być kontakt ze środkami żrącymi, to jest z substancjami o działaniu kwasów (np. płynem akumulatorowym, czyli kwasem siarkowym) i zasad (np. wapnem lub roztworem podchlorynu sodu). W konsekwencji może dojść do trudno gojących się oparzeń i czasami martwicy skóry, a w przypadku kontaktu ze spojówkami – nawet do utraty wzroku. Niekiedy skażenie trucizną skóry (szczególnie uszkodzonej) może spowodować wystąpienie objawów ogólnego zatrucia (np. środki ochrony roślin, pochodne związków fosforoorganicznych).
Do jednego ze szpitali miejskich województwa ostrołęckiego przyjęto w stanie bardzo ciężkim dwoje kilkuletnich dzieci. Miały te same objawy: zwolnioną czynność serca, zwężone źrenice, osłabioną silę mięśniową oraz wysłuchiwane nad płucami objawy niezmiernie dużego zalegania wydzieliny w drzewie oskrzelowym. Wywiady zebrane przez lekarza przyjmującego dzieci nie wnosiły żadnych konkretnych danych pozwalających na rozpoznanie przyczyny takiego stanu. Uwagę lekarza zwrócił wyczuwalny od dzieci zapach substancji chemicznej, być może rozpuszczalnika. W czasie rozmowy telefonicznej z lekarzem naszego ośrodka, na podstawie objawów występujących u dzieci oraz uzyskanych informacji, prosiliśmy o sprawdzenie, czy w domu nie ma i czy nie były używane w ostatnim czasie jakieś preparaty ochrony roślin. Rzeczywiście, matka przyznała, że dzieci miały wszy, postanowiła więc je wytępić środkiem ochrony roślin stosowanym w sadownictwie do tępienia szkodników. Aby zabieg był skuteczny, zlała włosy i skórę głowy dzieci stężonym preparatem fosforoorganicznym. Na efekty tego, niestety bezmyślnego, działania nie trzeba było długo czekać. Badania wykonane w naszym laboratorium potwierdziły ten rodzaj zatrucia.
Przy stosowaniu środków ochrony roślin, np. w czasie opryskiwania, rzadko dochodzi do poważnych zatruć podobnych do tych, które wystąpiły u dzieci drogą przezskórną. Zwykle ograniczone są one do zaburzeń żołądkowo-jelitowych oraz bólów głowy i ustępują po kilku godzinach.
