Zabiegi sanitarne
Nie jesteśmy w stanie doraźnie przeciwdziałać skutkom działania na organizm promieniowania przenikliwego wytworzonego w chwili wybuchu atomowego. Możemy jedynie łagodzić pierwsze objawy choroby popromiennej. Natomiast możemy w dużej mierze zapobiec napromienieniu przez wczesne i staranne usuwanie ciał promieniotwórczych, które opadły w postaci pyłów na ubranie, skórę i otoczenie ratowanego.
Usuwanie ciał promieniotwórczych z ubrania, sprzętu, terenu, a także wody, żywności i paszy nazywa się dezaktywacją.
Usuwanie substancji promieniotwórczych z powierzchni skóry i błon śluzowych u ludzi nazywa się zabiegami sanitarnymi, ze skóry zwierząt ? zabiegami weterynaryjnymi.
Zabiegi sanitarne i dezaktywację uważa się za wystarczające, jeżeli po przeprowadzeniu ich natężenie promieniowania (skażenie) nie przekracza dopuszczalnych norm. Promieniowanie bada się za pomocą aparatów (radiometrów), którymi posługuje się służba chemiczna lub specjalnie wyszkolony personel sanitarny.
W zależności od sytuacji, rozmiarów zniszczeń i porażenia ludności można wykonywać zabiegi sanitarne i dezaktywację w szerszym lub węższym zakresie, odpowiednio do tego noszą one nazwę częściowych lub całkowitych.
Częściowe zabiegi sanitarne należy przeprowadzać jak najszybciej po stwierdzeniu skażenia, a więc jeszcze w terenie skażonym lub natychmiast po jego opuszczeniu. Częściowe zabiegi sanitarne wykonuje sam skażony lub wzajemnie współtowarzysze. Ratownicy mogą nadzorować wykonywanie zabiegów i muszą umieć wykonać je u ciężko poszkodowanych i na sobie.
Zasadniczym i najbardziej skutecznym sposobem wykonywania zabiegów sanitarnych jest mycie nie osłoniętych części ciała (szyi, rąk i twarzy, o ile skażony był bez maski) i płukanie ust nie skażoną wodą. Jakość zabiegów sanitarnych zależy od dokładności mycia.
Przed wykonaniem zabiegów sanitarnych należy wykonać częściową dezaktywację ubrania przez strzepanie pyłu. Należy przy tym uważać, aby wiatr nie znosił pyłu z powrotem lub na sąsiadów; w czasie trzepania wskazane jest zamykanie oczu i trzymanie zamkniętych ust.
Podczas częściowych zabiegów sanitarnych przeprowadzanych w rejonie skażonym, w pierwszej kolejności usuwa się widoczny kurz i krople środków trujących, po czym oczyszcza się ręce i szyję. Następnie, nie zdejmując maski przeciwgazowej, przeciera się część twarzową maski. Jeżeli maska przeciwgazowa nie była nałożona lub została przedwcześnie zdjęta, należy wówczas obmyć lub przetrzeć twarz i wypłukać usta wodą z manierki. Zwilżając tampony przeznaczone do przecierania nie należy nimi dotykać manierki. Jako tamponów można użyć zwiniętą szmatkę, chusteczkę, ligninę, watę, opatrunek osobisty lub przeciwchemiczny.
Po wyjściu ze strefy skażenia przeprowadza się częściowe zabiegi sanitarne bardziej dokładnie myjąc i przecierając nie osłonięte części ciała. W tym wypadku zabiegi sanitarne bezwzględnie należy poprzedzić częściową dezaktywacją ubrania. Maskę zdejmuje się po skończonej dezaktywacji, gdy nie grozi już promieniotwórcze zapylenie powietrza. W wypadku gdy pozwalają na to czas i warunki oraz posiadamy zbiornik nie skażonej wody, można zorganizować kąpiel poprzedzoną dezaktywacją ubrania i oporządzenia. Po kąpieli należy przeprowadzić pomiary dozymetryczne w celu stwierdzenia skuteczności przeprowadzonych zabiegów (w strefie skażenia pomiary są niecelowe).
Nie osłonięte części ciała przeciera się tamponami lub podręcznymi materiałami w jednym kierunku ? od góry do dołu, odwracając przy tym za każdym ruchem tampon i często go zmieniając.
Wykorzystując śnieg do zabiegów sanitarnych należy przetrzeć nim nie osłonięte części ciała. Można go również rozpuścić i użyć jako wody.
Po przetarciu lub przemyciu odkażanej powierzchni ciała należy ją wytrzeć suchym czystym tamponem, tkaniną lub ręcznikiem.
W razie posiadania niedostatecznej ilości wody częściowe zabiegi sanitarne można wykonać wykorzystując indywidualny pakiet przeciwchemiczny (IPP). Znajdujące się w nim tampony przy braku wody można zwilżyć płynem odkażającym zawartym w pakiecie, należy przy tym zwracać uwagę, aby płyn ten nie dostał się do oczu, nosa i ust.
W wypadku gdy ratownik nie dysponuje wodą i IPP, może wykonać ?suchy” zabieg sanitarny. W tym celu odkryte części ciała wyciera się energicznie czystymi szmatkami (chustka do nosa, części bielizny). W ostateczności można użyć trawy lub liści nie skażonych. Należy przy tym uważać, aby nie uszkodzić nimi skóry1) gdyż ciała promieniotwórcze silniej działają na obnażone tkanki.
Całkowite zabiegi sanitarne w skali masowej przeprowadzają w punktach kąpielowo-dezaktywacyjnych pododdziały służby chemicznej wchodzące w skład oddziałów samoobrony lub specjalne jednostki Obrony Terytorium Kraju lub w szpitalach i punktach medycznych czynności te wykonuje służba zdrowia w odniesieniu do rannych i chorych skażonych.
Podczas całkowitych zabiegów sanitarnych obmywa się całe ciało gorącą wodą z mydłem. Kąpiel można przeprowadzać w łaźniach stałych lub polowych urządzeniach kąpielowych. Punkt kąpielowy powinien składać się z rozbieralni, kąpieliska i ubieralni oraz miejsc przeznaczonych do dezaktywacji ubrań i oporządzenia, którą wykonuje specjalny personel. Czas kąpieli powinien wynosić 15?20 minut.
Mycie powinno odbywać się pod obserwacją personelu sanitarnego w następującej kolejności:
? dokładne umycie rąk i usunięcie brudu spod paznokci;
? dwukrotne umycie głowy, twarzy, szyi mydłem i dokładne przepłukanie wodą włosów, uszu, oczodołów;
? umycie całego ciała ze szczególnym zwróceniem uwagi na części owłosione;
? spłukanie całego ciała wodą.
Po wyjściu z umywalni wszyscy kąpani podlegają kontroli dozymetrycznej. W razie stwierdzenia skażenia powyżej dopuszczalnej normy, należy kąpiel powtórzyć. Personel sanitarny pracujący w kąpielisku przed kąpielą powinien nałożyć rannym opatrunki ochronne, a po kąpieli zmienić je. W razie zaczerwienienia oczu, łzawienia lub światłowstrętu należy przemyć oczy 2% roztworem sody.
Kąpiel ciężko rannych lub chorych w pozycji leżącej przeprowadza personel sanitarny. Duże rany osłania się opatrunkiem przykrytym ciasno ceratą lub folią. Personel sanitarny winien pracować w odzieży ochronnej. Po zakończeniu pracy personel sanitarny podlega dezaktywacji.
Należy pamiętać, że przed załadowaniem rannych i chorych skażonych substancjami promieniotwórczymi na środki transportowe, należy poddać ich częściowej dezaktywacji i częściowym zabiegom sanitarnym. Użyte do przewozu skażonych środki transportowe po rozładowaniu należy poddać dezaktywacji.
