Jakubowski
W dziejach polskiej psychoterapii możemy się również poszczycić bardzo wczesną pozycją piśmienniczą, niesłusznie pominiętą w ?Psychiatrii polskiej na tle dziejowym” (PZWL Warszawa, 1962). Chodzi o pracę Józefa Jakubowskiego (1796?1866) protomedyka i profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego z czasów wolnego m. Krakowa. Postaci tej poświęcił swą piękną źródłową rozprawę Zbigniew Kukulski (1936). Józef Jakubowski był m. in. lekarzem szpitala, który nosił nazwę ?Szpital Chorób Wenerycznych i Domu Obłąkanych”. Ośrodek ten powstał w 1821 r. przez przeniesienie doń chorych ze zniesionych szpitali św. Sebastiana i Rocha z ul. Sw. Sebastiana oraz ?Domu Szalonych” z kamienicy ?Łabędź” przy ul. Szpitalnej. Nazywano go krótko szpitalem św. Ducha. Pełniąc w nim swe obowiązki, Jakubowski zetknął się praktycznie z psychiatrią. Był też bardzo oczytany w tej dziedzinie. Owocem tych zainteresowań była ?O metodzie leczenia psychicznej rozprawa czytana na publicznym posiedzeniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego dnia 18 października 1830″. Praca ta wyszła w druku w ?Rozmaitościach Naukowych” w Krakowie w 1831 r. Zachował się egzemplarz w Bibliotece Jagiellońskiej. Słusznie podnosi Kukulski, że rozprawa Jakubowskiego jest pierwszą napisaną w języku polskim rozprawą poświęconą psychiatrii; dotychczas bowiem niesłusznie uważano za pierwszą publikację z tego zakresu pracę Bartłomieja Frydrycha ?O chorobach umysłowych” (1845). Co prawda, praca Frydrycha ma charakter podręcznika psychiatrii, obejmującego całą ówczesną teorię i praktykę psychiatryczną, natomiast praca Jakubowskiego poświęcona jest specjalnie tylko metodzie psychoterapeutycznej, jednakże napisana została 15 lat wcześniej i miała stanowić wstęp do zamierzonej przez Jakubowskiego większej całości typu podręcznikowego. Praca ta napisana po polsku nie wywarła wpływu na myśl psychoterapeutyczną na świecie, a i u nas uległa zupełnemu zapomnieniu, chociaż niezasłużenie.
W pracy swej Jakubowski przytacza duże piśmiennictwo, począwszy od prac pisarzy starożytnych, a skończywszy na współczesnych. Humanitarny stosunek do umysłowo chorych przejął od ?wielkiego Pinela”, w teorii chorób umysłowych ulega wpływom autorów angielskich, leczenie zaś zaleca w myśl niemieckiej szkoły psychologicznej. Jego ?metoda leczenia psychiczna” jest właśnie psychoterapią zastosowaną do leczenia chorych umysłowo; jest ?wyłożeniem sposobów, jakich używa sztuka lekarska w celu wyleczenia chorych na umyśle, obłąkanych ? przedmiot w języku ojczystym jeszcze nietknięty”. Oryginalność jego polega nie tylko na tym, że zużytkował w swej pracy doświadczenia zebrane w czasie pracy w Szpitalu Św. Ducha i że stał się autorem pierwszej po polsku napisanej rozprawy psychiatrycznej, ale przede wszystkim dlatego, że stał się pionierem nowożytnej, humanitarnej -? do starych polskich tradycji nawiązującej ? psychoterapii. Nie odmawiając znaczenia metodom cielesnym. Jakubowski poświęca uwagę takiemu oddziaływaniu na duszę chorych, aby ich można było wydobyć z rozterki. Sam psychiatra musi mieć przymioty osobiste zdolne zjednać sobie poważanie i zaufanie chorych; również pielęgniarze i posługacze muszą mieć podobne właściwości charakteru i być odpowiednio przeszkoleni. Szpitale nie powinny być prywatne, lecz rządowe, aby nie było nadużyć. Jakubowski protestuje przeciw takim określeniom, jak: dom ?obłąkanych” lub dom ?wariatów”. Chorych należy traktować indywidualnie, pozostawiając im jak najwięcej wolności. Należy łagodzić przykrości wynikające ze zmiany miejsca pobytu, umieszczenia w zakładzie, podróży, przyjęcia do zakładu i pobytu w nim. Chorych należy zajmować pracą, nauczać i wychowywać, karcąc ich w miarę potrzeby izolacją, pozbawieniem pokarmu lub zachęcając nagrodą i pochwałą. Wpływ na stan psychiczny wywierać mogą: ?mocne zajęcie uwagi, wzbudzenie gwałtownej radości, przestrachu, smutku, uczucia honoru, wstydliwości, gniewu, nadziei” oraz wzruszenia w rodzaju rozbudzonej miłości, lub nastrój wywołany nagłym łoskotem, muzyką, śpiewem, odległym odgłosem dział, jak również użyciem mocnego światła lub ciemnością. Szczególnie korzystny wpływ ma muzyka, śpiew i zabawy. W części szczegółowej Jakubowski podaje rady co do postępowania w różnych stanach psychotycznych. A więc chorym z urojeniami (fixatom) należy odmienić sposób życia i wzbudzić u nich nowe zainteresowania, melancholików należy rozweselać, ale w niektórych przypadkach trzeba im zostawić ?wolność wylewania całej swej troski do podzielającego z nim serca”; chorzy ?głupowaci” (ialui) wymagają leczenia pedagogicznego ?na podobieństwo małych dzieci wykształcenia potrzebujących”. Wzorując się na Pinelu, Jakubowski pisze: ?Z pomyślnym skutkiem sam wyleczyłem chorego ciągle rozpaczającego i widoku ludzi unikającego z bojaźni kary za zdradę kraju: wręczenie wyroku uniewinniającego uspokoiło go zupełnie”. Godne uwagi są rady profilaktyczne. Zapobieganie chorobom dziedzicznym leży w wychowaniu, nawrotom w pielęgnowaniu ozdrowieńców i w utrzymywaniu warunków, które sprawiły wyleczenie. Chorzy z ludu po opuszczeniu zakładu powinni być oddawani pod opiekę wójtów lub pracować w domach roboczych. W psychoterapii Jakubowskiego można więc znaleźć i psychagogikę, i leczenie perswazją, i leczenie zajęciowe ? a więc te elementy humanitaryzmu, które leżą u podstaw nowoczesnej psychoterapii. Widocznie takie zasady obowiązywały w obchodzeniu się z chorymi psychicznie w pierwszych dziesiątkach lat XIX wieku.
